همراه با الیف شافاک

"الیف شافاک " نویسنده ای که در ایران اغلب او را با رمان معروف "ملت عشق " میشناسند ، در رمان " شهری بر فراز آسمان " با نام اصلی کتاب در ترکی "من و استادم " شاهکاری دیگری خلق میکند . رمان ، دوره صد ساله ای از حکومت عثمانی را شرح می‌دهد و محور اصلی داستان در این زمان می‌گذرد . 

جهان پسرکی از آناتولی ، ناخواسته وارد کشتی ای میشود که فیلی به اسم چوتا ، از هندوستان به عنوان هدیه برای پادشاه عثمانی ، در آن است ، او بعد از اتفاقاتی در کشتی ، خود را به جای فیلبانی که در دریا غرق شده است ، معرفی می‌کند و وارد قصر پادشاه عثمانی ، سلیمان پادشاه میشود .

جهان ، پسرکی پرشور و مهربان است که در جهان مسموم قصر ، به دنبال ماجراجویی خویش است ، او در قصر ، با معمار پادشاه ، استاد سینان ، آشنا میشود . استاد در وجود جهان ، شوق یادگیری را میبیند و حس تنهایی و رها شدگی او را میفهمد ، او را به عنوان شاگرد می‌پذیرد و با خود همراه میسازد . جهان در کنار استادش ، مساجد و پل و ...میسازد و رازهای بسیاری را کشف میکند .او که در دل ، عاشق مهرماه ، تنها دختر سلطان هست ، سعی میکند با قدرت این عشق ، به زندگی در قصر ادامه دهد ، هر چند میداند که بین آنها ، دریاها فاصله است ، اما نا امید نمیشود .

رمان خانم شافاک ، سرشار از زیبایی است ، قدرت و اقتدار دوره عثمانی و عوامل آن ، مانند یک کتاب تاریخی ، به دقت شرح داده میشود ، توصیف معماری اسلامی ، افکار مردمان آن دوره ، شرایط شهر ، فرهنگ مردمان ترک زمان ، وقایع تاریخی ، کتاب را به مجموعه جالبی از تاریخ ، هنر ، داستان ،تبدیل میکند . آدمهای زیادی در کتاب وارد میشوند و هر کدام با خود داستانهای پیچیده ای دارند . شهر استانبول ، چون رودخانه ای خروشان ، مردمان زیادی از فرهنگ های تمام جهان را در خود جای میدهد ، مردمانی که هر کدام با داستان خویش ، در پی یک زندگی تازه ، وارد شهر میشوند و هر یک سرنوشتی دارند . 

توصیف شرایط حکومت عثمانی ، پادشاهان ، وزرا ، جنگها ، جشن ها ، تعصبات ، تاثیر جهان اسلام بر کشورهای همسایه ، اعتباری دیگر به کتاب میدهد و رازهای بسیاری را آشکار میسازد . زیبایی کلمات ، کتاب را به اثری دلنشین تبدیل میکند و گاهی تبدیل به رودی از کلمات میشود که در مسیر خویش ، با موسیقی زیبا ، آوازی سرخوش سر میدهند و آدمی را مسحور می سازند. 

 

 

ساده و آسان

خانه تکانی کنیم اگر خانه زمان را ، 

گذشته را اگر پاک کنیم از گرد خاطره ها ، 

هیچ می‌ماند میان اینهمه فراموشی .

فراموشی ، ساده است و سهل و آسان ، 

نه باری است بر دوش ، 

نه دردی در دل ، 

و نه اندوهی بر جان .

ساده است و سهل و آسان ، 

اینگونه که بنگریم به زندگی ، 

و خوشبختی های پاک و پاکیزه را 

بگذاریم به جای لکه های زمان ، 

دیگر ، همه چیز کامل میشود ، 

جز تکه های فرسوده ای در ذهن ، 

که شاید ، رسوب کرده باشند در جانمان ، 

انکارشان که می‌شود کرد ؟

مگر نه !

 

شبانه ای در اسفند

به صدای تو 

از بی نهایت جهان ،

دل می‌سپارم.

با رشته های سوزان و محکم ، از دلتنگی و انتظار ، 

متصل میشوم به سادگی تو .

جهان ، از غریو خویش ، دست می‌کشد ، 

هستی در سکوت ابدیت ، فرو رفته ، 

صدای تو ، در قلب زندگی هر روز ، 

تنها ، شنیده میشود .

آواز جهانی ، تو 

آواز ، 

آواز ، 

خاموش مشو .

 

شبانه های اسفند ماه

آخرین چراغ را چه کسی خاموش خواهد کرد ؟

کدام زمان ؟

کدام دست ناامید از آمدن آن مسافر ، در را خواهد بست و 

 خاموش خواهد کرد آن شعله سرکش را 

نان تازه بر سفره ، گلدان گل کنار پنجره ، 

عطر چای بهار نارنج ، 

چراغ روشن خانه ، برایت 

ما ، منتظران ابدی ، به چشم انتظاری ، زندگی میکنیم 

امید ، را مشتاقانه ، منتظریم 

خاموش نه ، با موسیقی عشق ، باشکوه ،

چراغی روشن در دست ، 

بر درگاه زندگی 

ایستاده ایم ، 

می‌جوییم 

تو را و لبخندت را .

 

مرگ را ، زندگی را

مرگ را زیسته ام ، در دستان زندگی 

بی تو .

در نفسهای گرم روزگار ، 

به انتظار هوای تازه ای سرشار از عطرت ، 

نفس به شماره افتاده ، 

تهی شده ام از جریان سیال .

تا به یاد آرم که در این جنگ یک سویه ، 

هیچکس ، نیاموختمان ، 

تاب آوردن را 

بی حضور دوست ترین دوست .

جنگ ما ، نه پیروزی است و 

نه شکست .

جنگ ما ، خود زندگی است .

خود ، عشق ،

خود ما .

زن ، وطن

هر بار

که ‌ترانه‌ای ‌برایت سرودم

قومم‌ بر من تاختند!

که چرا برایِ میهن، شعری نمی‌سرایی؟

و آیا زن، چیزی‌ به جز‌ وطن است؟!

نزار_قبانی

 

 

برای روز هشتم مارس

پدر ، صبحها ، نمی‌گذاشت به مدرسه برویم ، می‌گفت که ما آخرش آبروی او را خواهیم برد . ما ، دخترکان ساده دل معصوم ، نمی‌دانستیم چرا باید چنین کاری بکنیم و چه عملی از ما سر میزند که پدر چنین حرفهایی می‌زند . مادر به دست و پایش می افتاد و راضی اش میکرد و باز فردا ، پدر داستان جدیدی برایمان بازی میکرد و ما دوباره التماس کنان ،راهی مدرسه ای می‌شدیم که آنجا هم باید دوباره می‌جنگیدیم . خواهرم دستم را محکم می‌گرفت و مرا دنبال خودش میکشید ، از همه چیز میترسیدیم ، مخصوصا مردها . مادرم آنقدر در خانه توی سرمان فرو میکرد که مردها دشمنان شماره یک ما هستند و در راه مدرسه به هیچ وجه نباید با کسی حرف بزنیم . وارد مدرسه که می‌شدیم چهره خشن خانم میم ، مدیر مدرسه میخکوبمان میکرد ، کیفمان را می‌گشتند ، رنگ جوراب نباید سفید می بود .موها داخل مقنعه ، چادر بر سر وارد می‌شدیم . خواهرم که یک جنگجوی واقعی بود دم در خانه چادر را از سر بر می داشت و دم در مدرسه بر سر میکرد ، این راه برای او یک مبارزه بود ، مبارزه با پدر ، مادر ، مدرسه ، که او را محکوم می‌کردند به ترسیدن ، به شاد نبودن . من ، ترسوتر بودم ، اما در ذهنم جسورتر . کتابهای برادرم را میخواندم ، زندگی ، جنگ و دیگر هیچ را تازه تمام کرده بودم و ذهنم پر از حماسه و جسارت بود . 

مدرسه ، جای شادی نبود ، تیره و تار بود ، اما شوق آموختن ما را به آنجا می‌کشاند ، شاید تنها پناهگاه ما بود برای کشف دنیای کتابهای تازه . ما مدرسه را دوست داشتیم ، با بخاری که همیشه زمستان‌ها دود میکرد ، میخ نیمکت‌ها که مانتو های مان را پاره میکرد و باعث خشم مادر میشد ، صدای بلند ناظم و مدیر ،خط کشهای فلزی دردناک ، مرگ بر ....های سر صف ، نمازهای زورکی ، چادرهای اجباری ، اما باز هم دوستش داشتیم ، همدیگر را دوست داشتیم ، دخترکان پر تلاش معصوم ، در کنار هم ، فشرده در سرما ، در صف‌های مرتب ، زیر برف و باران ، سرود می‌خواندیم و دست همدیگر را می‌گرفتیم تا تنهاییمان را حس نکنیم . این اتحاد زنانه برایمان مقدس بود. ما ، در همه جا ، محکومانی بودیم که گناهی مرتکب نشده بودیم ، اما گناهکار به دنیا آمده بودیم، به جرم دختر بودن ، به جرم بردن آبروی خانواده در آینده ، که حتی مفهوم آن را هم نمی‌دانستیم ، به جرم منحرف کردن ذهن مردان با ایمان ، به جرم همه گناهان روی زمین ، باید در زیر دستان خانه و مدرسه شکنجه می‌شدیم .

شکنجه گرهای عزیزمان ، ما متوقف نشدیم ، جسور شدیم ، هر آنچه شما به ما آموختید ، فراموش کردیم . اینگونه از شما انتقام گرفتیم ، با فراموشی ارزشهای شما و خلق اندیشه های جسورانه. اینگونه جنگیدیم .

زندگی جنگ است و دیگر هیچ .

 

برای یک اسفند معمولی

اسفند می‌توانست چقدر ماه زیبایی شود اگر ....

ردیف درختان لیمو ، شکوفه زده‌اند کنار خیابان ، بهار نارنج ها عطر آگین ،سپید ، چشم باز کرده اند ، دشت پر شده از گیاهان خودروی صورتی و زرد ، شقایق .

زنبوران عسل برگشته اند و میان گلها پرسه زنان زیر نور آفتاب ، زندگی دوباره در دشت را جشن میگیرند ، کوهها با باران های فراوان ماه گذشته ، سر سبز شده اند ....‌

چقدر اسفند می‌توانست زیبا باشد اگر می‌توانستیم لذت ببریم ، در یک صبح معمولی ، به منظره زیبای کوههای پشت پنجره خیره می‌شدیم و با فنجانی قهوه ، یک روز گرم اسفند ماه را آغاز میکردیم ، بچه ها راهی مدرسه میشدند ، سوار سرویس میشدند و برایمان دست تکان میدادند . دلمان خوش بود که در یک روز اسفند ماه چقدر کار سرمان ریخته است قبل سال نو ، روز معمولی ، زندگی معمولی ، لذتهای معمولی و حتی مشکلات معمولی ، ....

 

خوشا با تو

آتش !

آتش که آغوش گشود بر خانه ، 

سقف چوبی ،

 با تیرهایی که از جان سپیدار های کهنسال باغهای دور ، 

پیچیده بودند در هم ، 

آغوش خویش را گشود بر آتش ،

 دعوتنامه ای بیصدا برای نیستی ،

 بالا بلند خانه ،

 گشاده دست ، چیره کرد آتش را بر خانه .

شعله بوسه زد بر جان سپیدار ، 

عطرتن درختزاران کهنسال ، غلتید در هرم عصیانی،

تسلیم شد خانه با هزاران رخنه ، شکاف ، آسوده.

آتش من باش !

ای امید عصیانگرم !

آتش من باش ، 

خوشا در تو ، نیست شدن ، 

خوشا در تو ، تمام گشتن ، 

خوشا !

 

تنهایی زنانه

اگر یک روز از من بپرسند قوی ترین انسان های دنیا چه کسانی هستند؟

جواب می دهم؛

زنانی که تنهایی را یاد گرفته اند

جمال_ثریا

...........

دخترک ، کز کرده بود گوشه دیوار ، سراسیمه ، مچاله و خمیده ، درست مثل پرنده ای که در تله افتاده است ، ترسیده و نزار . سایه سنگین برادر بالای سرش بود . مادر با خونسردی اتاق را ترک کرده بود ، خودش مسبب این اتفاق بود ، برادر را فراخوانده بود تا به جای پدر ، بچه را تنبیه کند ، به جرم شیطنت های کودکانه . دختر باید در خانه ادب شود ، تا در نوجوانی و جوانی ، آبروی خانه را نریزد ، آبرو از نان شب هم مهمتر است ، صدای دختر نباید بیرون برود ، خنده دختر نباید شنیده شود ، باید که ساکت و آرام باشد ، باوقار و مودب ، دختر شیطان را باید ادب کرد .

دست برادر سنگین بود ، دختر این را میدانست ، امیدی به کمک دیگران نداشت ، قلبش تند تند میزد ، دنیا پرشده بود از صدای قلبش . بدنش می‌ لرزید ، اما خاموش بود ، میدانست که التماس کردن فایده ای ندارد .

دست که فرود آمد بر صورتش ، صدای زنگی در گوشش ممتد و کشدار ، ادامه یافت ، تمام بدنش ، در زیر سنگینی این دست می لرزید ، بدنش مانند خمیری که باید ورز داده شود ، کوبیده میشد .بعد تنبیه ، باید به حال خود رها میشد تا در تاریکی اتاق اشک بریزد و با درد فرورفته در جانش ، یاد بگیرد که دختر خوبی باشد . 

آغوشی نبود تا بدن کوچکش را پناه بدهد ، دستی تا اشکش را پاک کند و کلمات محبت آمیزی تا تنهایی اش را تسکین دهد . تنها در آن لحظات سختی که تکرار می‌شد درس‌هایی را یاد می‌گرفت تا برای تمام زندگیش ، به یاد داشته باشد که باید در دنیای بیرحم بیرون ، قوی باشد ، اشک نریزد ، سخت باشد ، لبخند بزند و از درد نگوید ، تظاهر کردن را آموخته بود ، ترسهایش را در درونش انبار میکرد ، از صداهای بلند میترسید ، از ضربه های ناگهانی و از هر آنچه که خشونت فیزیکی نامیده میشود هراس داشت ، اما میدانست که پناهگاهی در خانه نیست ، خودش پناه خودش بود و بس . یاد می‌گرفت که در ذهنش با همه آنچه که به او می آموزند می‌تواند مخالفت کند ، میتواند آزادی را در ذهنش پرورش دهد ، می‌تواند عقاید کهنه را در درونش ، خاموش کند و بذر اندیشه های تازه را بکارد . در خاموشی می‌توانست از گزند دستهای سنگین مردان خانواده ، در امان بماند ، اما کسی نمی‌توانست ذهنش را به بند بکشد و این تنها تسلی تن خسته دخترکی بود که در دنیای درونش جسورانه ، دنیاهای بزرگتر را تصرف میکرد . 

زنان تنها را نمیتوان در بند نگه داشت . 

زنان تنها در پیله تنهایی خویش قوی می‌شوند.